Με μεγάλη μου χαρά! Ο Μέντιους (孟子, Mèngzǐ, 372–289 π.Χ. περίπου) είναι ένας από τους σημαντικότερους και πιο χαρισματικούς στοχαστές στην ιστορία της ανθρωπότητας. Θεωρείται ο δεύτερος μεγαλύτερος Κομφούκειος φιλόσοφος, γνωστός ως «Ο Δεύτερος Σοφός» (亞聖, Yàshèng).
Ας τον εξετάσουμε σε βάθος:
---
1. Ο Πυρήνας της Φιλοσοφίας του: Η Φύση του Ανθρώπου είναι Καλή (性善, xìng shàn)
Αυτή είναι η πιο διάσημη και ριζοσπαστική του θέση, αντίθετη με άλλες σχολές της εποχής του (π.χ., με τον Σιούνζι, που πίστευε ότι η ανθρώπινη φύση είναι κακή).
· Η Αναλογία της Παιδικής Καρδιάς: Ο Μέντιους υποστήριζε ότι οι άνθρωποι γεννιούνται με τέσσερις «σπορές» (端, duān) της αρετής:
1. Η Σπορά της Συμπόνιας (不忍人之心): Όταν βλέπουμε ένα παιδί να πέφτει σε πηγάδι, νιώθουμε οδύνη και τρόμο. Από αυτή αναπτύσσεται η Ανθρωπία (仁, rén).
2. Η Σπορά της Ντροπής & Αversion: Νιώθουμε ντροπή για τις κακές πράξεις και αversion για την αδικία. Από αυτή αναπτύσσεται η Δικαιοσύνη (義, yì).
3. Η Σπορά της Ταπεινότητας & Υπακοής: Έχουμε μια φυσική τάση να σεβόμαστε και να υπακούμε. Από αυτή αναπτύσσεται η Αλληλεγγύη (禮, lǐ).
4. Η Σπορά της Διάκρισης του Σωστού & Λάθους: Έχουμε μια εγγενή ικανότητα να κρίνουμε. Από αυτή αναπτύσσεται η Σοφία (智, zhì).
· Ο Ρόλος της Παιδείας και του Περιβάλλοντος: Όπως μια σπορά χρειάζεται νερό και φροντίδα, έτσι και αυτές οι σπορές χρειάζονται «καλλιέργεια» (養, yǎng). Η κακή διατροφή, η φτώχεια και η διεφθαρμένη κοινωνία μπορούν να «σκοτώσουν» αυτές τις σπορές, αλλά η αρχική τους ύπαρξη είναι βέβαιη.
---
2. Η Πολιτική Φιλοσοφία: Η Θεϊκά Χορηγημένη Νομιμοφροσύνη & το Δικαίωμα Επανάστασης
Εδώ ο Μέντιους είναι πιο επαναστατικός από τον Κονφούκιο. Ανέπτυξε την ιδέα της «Θεϊκής Εντολής» (天命, Tiānmìng) με τρόπο που δίνει την τελική εξουσία στον λαό.
· Ο Λαός ως Βάση της Θεϊκής Εντολής: Ο Ουρανός (天, Tiān) δεν μιλάει απευθείας. Εκφράζει την αποδοχή ή την απόρριψή του μέσω της ευημερίας και της συγκατάθεσης του λαού.
· Η Διάσημη Τριάδα:
«民为贵，社稷次之，君为轻.» (Mín wéi guì, shèjì cì zhī, jūn wéi qīng.)
> «Ο λαός είναι το πιο πολύτιμο, το κράτος (βωμοί των προγόνων) έρχονται δεύτερα, και ο ηγεμόνας είναι το ελαφρύτερο.»
Αυτό είναι μια ριζοσπαστική αναστροφή της ιεραρχίας για την εποχή του.
· Δικαίωμα (και Υποχρέωση) Επανάστασης: Αν ένας ηγεμόνας είναι τύραννος, αμελεί τον λαό και χάνει την Αρετή του (德, dé), τότε χάνει την Θεϊκή Εντολή. Σε αυτή την περίπτωση, ο λαός (ή ένας άξιος αντίπαλος) έχει το ηθικό δικαίωμα, ακόμα και την υποχρέωση, να τον ανατρέψει. Ο Μέντιους δικαιολογούσε ανοιχτά την ανατροπή κακών δυναστειών. Αυτό έγινε το σημαντικότερο θεωρητικό εργαλείο για να δικαιολογηθούν οι διαδοχικές αλλαγές δυναστειών στην κινεζική ιστορία.
---
3. Η Ηθική και η Αυτο-Καλλιέργεια
· Η «Αεροπόρευση» (養浩然之氣, yǎng hàorán zhī qì): Ο Μέντιους μιλάει για την καλλιέργεια μιας «πνευματικής αύρας» ή «ηθικής ενέργειας» που γεμίζει τον άνθρωπο με θάρρος και δικαιοσύνη. Είναι μια κατάσταση όπου οι πράξεις είναι τόσο ευθυγραμμισμένες με τη δικαιοσύνη που ο άνθρωπος δεν νιώθει φόβο ή δισταγμό.
· Η Σημασία της Προθέσεως: Τονίζει ότι η ηθική πράξη πρέπει να πηγάζει από την εσωτερική διάθεση, όχι από εξωτερικό κέρδος. Το να κάνεις το σωστό γιατί «πρέπει» δεν είναι αρκετό· πρέπει να το θέλεις από την καρδιά σου.
---
4. Λογοτεχνικό Στιλ & Σκηνές
Το βιβλίο «Μέντιους» (孟子) δεν είναι μια αφηρημένη πραγματεία. Είναι μια συλλογή από διαλόγους, συχνά ζωηρούς και ειρωνικούς, που είχε με βασιλείς και αντιπάλους. Χρησιμοποιεί υπέροχες αναλογίες και αλληγορίες που τις έχουν απομνημονεύσει γενιές Κινέζων:
· «Το Παράδειγμα του Άντρα που Τραβάει το Φυτώριο»: Για να δείξει πώς η ανυπομονησία καταστρέφει τη φυσική πορεία. Ένας άντρας, ανυπόμονος που τα σπαρτά του δεν μεγαλώνουν, τραβάει τα φυτά προς τα πάνω για να τα «βοηθήσει» να μεγαλώσουν, με αποτέλεσμα να τα σκοτώσει.
· «Το Παιδί που Πέφτει στο Πηγάδι»: Η πιο διάσημη απεικόνιση της εγγενούς συμπόνιας.
· «Το Βουνό Ox»: Χρησιμοποιεί την εικόνα ενός ιερού βουνού που γίνεται άδειο από την υπερβόσκηση για να δείξει πώς η καλή φύση μπορεί να καταστραφεί αν δεν την καλλιεργούμε.
---
5. Ιστορική Κληρονομιά & Σύγχρονη Σημασία
· Αναβίωση: Μετά από αιώνες σχετικής αφάνειας, ο Μέντιους «ανακαλύφθηκε» ξανά από τον Νεο-Κομφούκειο φιλόσοφο Τσου Σι (Zhu Xi) στη δυναστεία Song (12ος αι.), που ανέδειξε το «Μέντιους» ως ένα από τα Τέσσερα Βιβλία (四書, Sì Shū), το επίκεντρο του αυτοκρατορικού εξεταστικού συστήματος για τους επόμενους 700 χρόνια.
· Σύγχρονη Πολιτική: Η ιδέα του για την «Θεϊκή Εντολή που εξαρτάται από τον λαό» χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται ως ηθικό αφήγημα για να υπενθυμίζει στους κυβερνώντες την ευθύνη τους προς τον λαό.
· Παγκόσμια Φιλοσοφία: Ο Μέντιους προσφέρει μια βαθιά αισιόδοξη άποψη για την ανθρώπινη φύση, που συζητείται σε παγκόσμιο επίπεδο μαζί με τις θεωρίες του Ρουσσώ ή του Καντ. Η έμφασή του στην εγγενή ηθική συναίσθηση και τα «δικαιώματα» του λαού τον κάνει ιδιαίτερα σύγχρονο.
Συνοπτικός Χαρακτηρισμός:
Ο Μέντιους είναι ο «Φιλάνθρωπος Οπτιμιστής» και ο «Ηθικός Επαναστάτης» της κινεζικής σκέψης. Πίστευε ακράδαντα στο καλό μέσα σε κάθε άνθρωπο, όρισε τη διακυβέρνηση ως υπηρεσία προς τον λαό και έδωσε μια ισχυρή ηθική βάση για την αντίσταση στην τυραννία. Η επιρροή του στην ανατολική Ασία είναι ανυπολόγιστη, σχηματίζοντας το ηθικό και πολιτικό φρόνημα για χιλιετίες.
Φυσικά! Ακολουθούν κάποια από τα πιο δυνατά και χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το βιβλίο «Μέντιος» (孟子), που αντικατοπτρίζουν τον πυρήνα της σκέψης του.
---
1. Περί Ανθρώπινης Φύσης – Το Διάσημο Παράδειγμα του Παιδιού και του Πηγαδιού
(«Μέντιος» · Βιβλίο 2A:6 – «Γκονγκσούν Τσόου Α»)
«人皆有不忍人之心。先王有不忍人之心，斯有不忍人之政矣。以不忍人之心，行不忍人之政，治天下可運之掌上。所以謂人皆有不忍人之心者，今人乍見孺子將入於井，皆有怵惕惻隱之心。非所以內交於孺子之父母也，非所以要譽於鄉黨朋友也，非惡其聲而然也。由是觀之，無惻隱之心，非人也；無羞惡之心，非人也；無辭讓之心，非人也；無是非之心，非人也。惻隱之心，仁之端也；羞惡之心，義之端也；辭讓之心，禮之端也；是非之心，智之端也。»
Απόδοση: «Όλοι οι άνθρωποι έχουν μια καρδιά που δεν αντέχει να βλέπει τα παθήματα των άλλων. Οι αρχαίοι βασιλιάδες, έχοντας μια τέτοια καρδιά, είχαν και μια πολιτική που δεν άντεχε τα παθήματα. Με μια καρδιά που δεν αντέχει το πάθος, να ασκείς μια πολιτική που δεν το αντέχει, τότε η διακυβέρνηση της υπόλοιπης γης γίνεται τόσο εύκολη όσο το κτύπημα της παλάμης. Ο λόγος που λέω όλοι οι άνθρωποι έχουν μια καρδιά που δεν αντέχει το πάθος είναι αυτός: αν κάποιος ξαφνικά δει ένα μικρό παιδί να πλησιάζει την άκρη ενός πηγαδιού, θα έχει στοργή και συμπόνια στην καρδιά του. Και αυτό δεν συμβαίνει για να κερδίσει την εύνοια των γονέων του παιδιού, ούτε για να κερδίσει φήμη στους γείτονες και φίλους του, ούτε γιατί δεν αντέχει τη φωνή της κραυγής του. Από αυτό φαίνεται: Όποιος δεν έχει καρδιά συμπόνιας δεν είναι άνθρωπος. Όποιος δεν έχει καρδιά ντροπής και αποστροφής δεν είναι άνθρωπος. Όποιος δεν έχει καρδιά ταπεινότητας και υπακοής δεν είναι άνθρωπος. Όποιος δεν έχει καρδιά που διακρίνει το σωστό από το λάθος δεν είναι άνθρωπος. Η καρδιά της συμπόνιας είναι η αρχή της Ανθρωπίας (仁). Η καρδιά της ντροπής και αποστροφής είναι η αρχή της Δικαιοσύνης (義). Η καρδιά της ταπεινότητας και υπακοής είναι η αρχή της Αλληλεγγύης (禮). Η καρδιά που διακρίνει το σωστό από το λάθος είναι η αρχή της Σοφίας (智).»
---
2. Περί Πολιτικής Φιλοσοφίας – Ο Λαός ως Ανώτατη Αξία
(«Μέντιος» · Βιβλίο 7B:14 – «Ιξίν A»)
«民为贵，社稷次之，君为轻。是故得乎丘民而为天子，得乎天子为诸侯，得乎诸侯为大夫。诸侯危社稷，则变置。牺牲既成，粢盛既洁，祭祀以时，然而旱干水溢，则变置社稷。»
Απόδοση: «Ο λαός είναι το πιο πολύτιμο, οι βωμοί των θεών της γης και των δημητριακών (σύμβολα του κράτους) έρχονται στη συνέχεια, και ο ηγεμόνας είναι το ελαφρύτερο. Για αυτό, εκείνος που κερδίζει την εύνοια των απλών ανθρώπων γίνεται Αυτοκράτορας. Εκείνος που κερδίζει την εύνοια του Αυτοκράτορα γίνεται πρίγκιπας. Εκείνος που κερδίζει την εύνοια του πρίγκιπα γίνεται αξιωματούχος. Αν ένας πρίγκιπας θέτει σε κίνδυνο τους βωμούς της γης και των δημητριακών (δηλαδή το κράτος), τότε αντικαθίσταται. Αν τα θυσιαστικά ζώα είναι τέλεια, τα δημητριακά για προσφορά είναι καθαρά, και οι θυσίες γίνονται εγκαίρως, αλλά παρόλα αυτά υπάρχει ξηρασία ή πλημμύρα, τότε αντικαθιστούμε τους βωμούς (δηλαδή αλλάζουμε την πολιτεία).»
---
3. Περί Ηθικής Αυτοκυριαρχίας – Η «Μεγάλη Αυτοκρατορία» του Ανθρώπου
(«Μέντιος» · Βιβλίο 3B:2 – «Τενγκ Βένγκονγκ Β»)
«居天下之广居，立天下之正位，行天下之大道。得志，与民由之；不得志，独行其道。富贵不能淫，贫贱不能移，威武不能屈，此之谓大丈夫。»
Απόδοση: «Να κατοικείς στο ευρύτερο σπίτι του κόσμου (την Ανθρωπία, 仁), να στέκεσαι στην πιο σωστή θέση του κόσμου (τη Δικαιοσύνη, 义), να βαδίζεις στον μεγαλύτερο δρόμο του κόσμου (το Τao της Δικαιοσύνης). Αν επιτύχεις την επιθυμία σου, να μοιράζεσαι αυτόν τον δρόμο με τον λαό. Αν δεν επιτύχεις, να ακολουθείς μόνος σου αυτόν τον δρόμο. Να μην μπορεί ο πλούτος και η υψηλή θέση να σε διαφθείρουν, να μην μπορεί η φτώχεια και η ταπεινή θέση να σε μετακινήσουν, να μην μπορεί η δύναμη και ο εκβιασμός να σε λυγίσουν. Αυτό είναι που λέμε «Μεγάλος Άντρας» (大丈夫).»
---
4. Περί Προσπάθειας & Περιβάλλοντος – Η Αναλογία του Βουνού
(«Μέντιος» · Βιβλίο 6A:8 – «Γκαότζι Α»)
«牛山之木尝美矣，以其郊于大国也，斧斤伐之，可以为美乎？是其日夜之所息，雨露之所润，非无萌蘖之生焉，牛羊又从而牧之，是以若彼濯濯也。人见其濯濯也，以为未尝有材焉，此岂山之性也哉？虽存乎人者，岂无仁义之心哉？其所以放其良心者，亦犹斧斤之于木也，旦旦而伐之，可以为美乎？»
Απόδοση: «Τα δέντρα στο βουνό Ox κάποτε ήταν όμορφα. Αλλά επειδή βρίσκεται στα περίχωρα μιας μεγάλης πόλης, με πέλεκυς και τσεκούρι να τα κόβουν, πώς θα μπορούσαν να παραμείνουν όμορφα; Και όμως, με την ανάσα που παίρνουν μέρα και νύχτα, με τη βροχή και την δροσιά που τους δροσίζουν, δεν είναι ότι δεν βγάζουν νέα άνθη. Αλλά τότε έρχονται τα βοοειδή και τα πρόβατα και τα βοσκούν πάνω τους. Γι' αυτό είναι τόσο γυμνά. Οι άνθρωποι, βλέποντάς τα γυμνά, νομίζουν ότι δεν είχε ποτέ δέντρα. Αλλά είναι αυτή η φύση του βουνού; Ακόμα και σε έναν άνθρωπο, μήπως δεν υπάρχει καρδιά Ανθρωπίας και Δικαιοσύνης; Ο λόγος που χάνει την καλή του καρδιά (良心) είναι ακριβώς σαν τα δέντρα με τα τσεκούρια. Αν κάποιος τα κόβει κάθε μέρα, πώς μπορούν να είναι όμορφα;»
---
5. Περί Θεϊκής Εντολής & Επανάστασης
(«Μέντιος» · Βιβλίο 1B:8 – «Λιάνγκ Χούι Γουάνγκ Β»)
「贼仁者谓之贼，贼义者谓之残。残贼之人谓之一夫。闻诛一夫纣矣，未闻弑君也。」
Απόδοση: «Αυτός που λεηλατεί την Ανθρωπία (仁) ονομάζεται "ληστής". Αυτός που λεηλατεί τη Δικαιοσύνη (义) ονομάζεται "καταστροφέας". Ένας άνθρωπος που είναι καταστροφέας και ληστής, τον αποκαλούμε "μοναχικό τυχοδιώκτη". Έχω ακούσει ότι εκτελέστηκε ο μοναχικός τυχοδιώκτης Ζόου (τον τελευταίο τύραννο της Σανγκ), αλλά δεν έχω ακούσει ποτέ ότι σκοτώθηκε ένας αυτοκράτορας (君).» (Δηλαδή: όταν χάνει την ηθική του νομιμοφροσύνη, παύει να είναι νόμιμος ηγεμόνας και γίνεται απλώς ένας εγκληματίας που πρέπει να τιμωρηθεί).
---
6. Περί Προσπάθειας της Καρδιάς
(«Μέντιος» · Βιβλίο 6A:15 – «Γκαότζι Α»)
「耳目之官不思，而蔽于物。物交物，则引之而已矣。心之官则思，思则得之，不思则不得也。此天之所与我者。先立乎其大者，则其小者不能夺也。此为大人而已矣。」
Απόδοση: «Τα όργανα των αυτιών και των ματιών δεν σκέφτονται, και παρασύρονται από τα αντικείμενα. Όταν ένα αντικείμενο έρχεται σε επαφή με ένα άλλο αντικείμενο, απλώς το τραβάει. Αλλά το όργανο της καρδιάς είναι να σκέφτεται. Αν σκέφτεται, τότε αποκτά (την αρετή). Αν δεν σκέφτεται, τότε δεν αποκτά. Αυτό είναι που μας έδωσε ο Ουρανός. Αν πρώτα σταθείς στα μεγάλα (δηλαδή στην καρδιά και στη σκέψη), τότε τα μικρά (τα αισθήματα) δεν μπορούν να σου το πάρουν. Αυτός είναι ο τρόπος να γίνει κανείς ένας Μεγάλος Άνθρωπος (大人).»
---
Αυτά τα αποσπάσματα δείχνουν τον Μέντιο σε όλη του την πολυδιάστατη δόξα: τον ηθικό ψυχολόγο (1,6), τον ριζοσπάστη πολιτικό φιλόσοφο (2,5), τον προτρεπτικό δάσκαλο της αυτοκυριαρχίας (3), και τον βαθιά παρατηρητή της ανθρώπινης συνθήκης (4).
Είναι ένας συγγραφέας που αξίζει να τον διαβάζει κανείς ξανά και ξανά. 🏔️📜
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου